Begrijpend lezen schrappen? Ontwikkel eerst visie!
Onderwijs in begrijpend lezen is in beweging.
“Schrap begrijpend lezen van het rooster”, betoogden onderwijsprofessionals naar aanleiding van de berichten dat het slecht gesteld is met het leesbegrip van onze Nederlandse jongeren (Meester & Bootsma, 2020). Onderwijs in begrijpend lezen beperkt zich tot het aanleren van strategieën in een apart vak. Daarmee wordt vergeten dat begrijpend lezen in alle vakken aandacht moet krijgen (Bel et al., 2020). Stoppen met begrijpend lezen als apart vak en geïntegreerd aanbieden in (bijvoorbeeld) thema’s is het devies. Ik hoor leerkrachten op de scholen verzuchten:
Is het dan niet goed wat we doen?
Zijn we al die jaren verkeerd bezig?
Als we het moeten schrappen, wat is dan het alternatief?
Wanneer leerkrachten in jouw team door berichten in de media of het achterblijven van resultaten het spoor bijster zijn, is het tijd om te gaan bepalen wat jullie visie is op leesonderwijs.
In dit blog leg ik uit waarom het hebben van een visie op leesonderwijs belangrijk is en vertel ik je over een uniek maatwerktraject voor het verbeteren van het leesonderwijs bij jou op school.
Begrijpend lezen achtergrond
Okay, nog even in het kort. De leesmotivatie van Nederlandse jongeren is erbarmelijk en op de resultaten van de PISA onderzoeken is te zien dat het slecht gesteld is met het begrijpend leesniveau. Jongeren kunnen uit een tekst wel relevante informatie halen, maar deze echt goed begrijpen, kritisch tegen het licht houden en vergelijken met andere informatie is opvallend lastig. Onze volwassenen in wording zijn steeds minder in staat om de kwaliteit en geloofwaardigheid van een tekst te beoordelen (Gubbels, van Langen, Maassen & Meelissen, 2018). Niet geheel onbelangrijk in een tijd waar echt nieuws nauwelijks is te onderscheiden van nepnieuws.
uit: Pisa resultaten in vogelvlucht. 2018)
We lijken in Nederland dus niet in staat om álle kinderen met de juiste vaardigheden toe te kunnen rusten. Dan komen er onderwijsdeskundigen en methodemakers met nieuwe ideeën, een andere aanpak of methode. Vaak worden die nieuwe aanpakken of methoden een hype. Soms omdat ze gewoonweg goed zijn, soms omdat het er kleurig en aantrekkelijk uitziet, soms omdat er zulke prachtige digibordsoftware bij zit.
De ongekende hang naar methoden
Maar hoe gelikt een methode eruit ziet is niet de enige reden dat methoden zo een grote rol spelen in het onderwijs. Vaste methoden (die van onderwijsuitgeverijen) behandelen doorgaans een gehele doorgaande lijn en bieden om die reden houvast. Wanneer je een methode gebruikt, is het idee, zit je goed wat je aanbod betreft. En het geeft een heerlijk gevoel van controle. Zeker voor startende leerkrachten of in perioden waarin het werk hen naar de keel grijpt, geeft de handleiding vertrouwen in dat wat ze doen goed is. Maar deze gedachte kent ook een keerzijde; leerkrachten kunnen er lui van worden. Als alles al in de methode is uitgewerkt hoef je immers zelf niet meer na te denken. Een hele verkeerde tendens binnen het onderwijs. Uit onderzoeken blijkt juist iedere keer weer dat de leerkracht de bepalende factor is voor de kwaliteit van het onderwijs, niet de methode (Hattie, 2013; Marzano, 2000). Dat betekent dat de leerkracht keuzes moet maken in het aanbod en niet klakkeloos uitgewerkte lessen moet gaan overnemen. De opmerking, “anders krijg ik de methode niet uit”, hoor ik echt nog veel te vaak. En dat is nu precies waar het bij begrijpend lezen mis is gegaan. Het idee dat als je de methode volgt het wel goed komt met kennis en vaardigheden is een misvatting. Zeker wanneer het om een complex proces als begrijpend lezen gaat. Begrijpend lezen laat zich niet kaderen in een of twee lessen per week. Voor goed begrijpend leesonderwijs is kennis over de vaardigheid van essentieel belang. Dat betekent dat de leerkracht uitgaat van vakmanschap en zijn/haar professionele houding bij de lessen die hij/zij verzorgt.
Professionele teams
Scholen met professionele teams, met leerkrachten die vanuit vakmanschap handelen slagen er prima in om goed begrijpend leesonderwijs te verzorgen. Ook als dat mét een methode én begrijpend lezen op het rooster gebeurt. Zij weten dat het uurtje op het rooster een basis is en de rest erbij komt. Zij hebben zich verdiept in begrijpend lezen en weten dat het nooit een op zichzelf staand proces is. Er zijn ook scholen met professionele teams waar begrijpend lezen naar alle tevredenheid níet als apart vak op het rooster staat en geïntegreerd is in methodisch werken. Kortom, begrijpend lezen met of zonder methode, de kwaliteit van het onderwijs valt of staat met de kwaliteit van de leerkrachten.
Een visie op lezen
De kracht van professionele teams zit niet alleen in het vakmanschap van de leerkrachten maar ook in het feit dat zij werken vanuit een duidelijke visie. In zowel het ‘Manifest Leesoffensief’, ‘Lees! Een oproep tot leesoffensief’ als ‘Effectief onderwijs in begrijpend lezen’, wordt uitgebreid ingegaan op het belang van een visie voor krachtig leesbeleid (de Leescoalitie, 2020; Onderwijsraad, 2019; Taalunie, 2019).
Zo’n visie is het best in gemeenschappelijkheid te ontwikkelen om te zorgen dat leerkrachten weten aan welke gedeelde en gedragen doelen er wordt gewerkt (Naaijkens & Bootsma, 2018). Leerkrachten die meer zeggenschap hebben over het beleid en proces hebben een hogere betrokkenheid en delen meer kennis (Both & de Bruijn, 2016).
Aan de basis van visie staat de missie. Je hebt het in de kern dan met elkaar over vragen waartoe de leerkracht doet wat hij doet, waartoe (zij) leerlingen leren lezen en welk belang het heeft voor de ontwikkeling van de leerling. Vervolgens ontstaan vragen die gaan over wat dat betekent voor het onderwijs, hoe dit past bij de schoolvisie en wat er nodig is om dit tot uiting te laten komen. Welke manier van instructie past hierbij en hoe vertaalt zich dat naar de praktijk? De samenhang tussen de visie en doelstellingen vormt zo de kern voor een leerplan (van den Akker & Nieveen, 2009). Dat leerplan leidt automatisch naar een werkwijze of aanpak voor lezen die past bij de visie. Zo kun je vervolgens bepalen of je gaat voor een methode (en welke dan?). Of dat je de methode loslaat en gaat voor een heel eigen aanpak.
uit: van den Akker & Nieveen, 2009
Een aanpak voor begrijpend lezen, verandering vraagt tijd
Het doorlopen van dit hele proces vraagt om bezinning en verdieping op het lezen en zelfreflectie van de leerkracht. Het is zaak daar voldoende tijd voor te nemen. Uit dat proces kan zomaar blijken dat wat de school altijd deed in het licht van de hernieuwde visie niet meer past. Het resultaat van een gemeenschappelijke visie is draagvlak voor het verander of innovatietraject dat daarop volgt (Kotter, 2011). Gaandeweg dat traject blijven visie, belang, plan, middelen en competenties van de leerkracht aandacht vragen (Knoster, 2003).
Maatwerktraject verbetering leesonderwijs
Het begeleiden van een dergelijk verbetertraject vraagt om sterk onderwijskundig leiderschap, beleid en een investering in tijd en middelen. Om jou daarbij te ondersteunen heb ik een 'maatwerktraject verbetering leesonderwijs’ ontwikkeld waarbij ik samen met jou en jouw team werk naar gemeenschappelijke visie op lezen en het vormgeven van het onderwijs dat daarbij past. Het model doorloopt de verschillende veranderfasen van Kotter en werkt toe naar kwalitatief leesonderwijs, vastgelegd in leesbeleid waarmee je de komende jaren flink vooruit kunt.
Subsidie Schoolkracht