Mediawijsheid vraagt om digitaal begrijpend lezen

Van 6 tot en met 13 november hebben we in Nederland ‘de Week van de Mediawijsheid’. Een bewustwordingscampagne over het kritisch en actief omgaan met online media. Volgens Netwerk Mediawijsheid gaat het bij mediawijsheid om competenties zoals onder andere informatieverwerking, begrip en zelfinzicht (Mediawijsheid.nl).

De recente uitzending van Zondag met Lubach over de fabeltjesfuik en de interessante documentaire op Netflix, ‘The Social dilemma’,  maken ons bewust van de noodzaak online content te begrijpen en daarop kritisch te kunnen reflecteren.  Een interessante link is in dit kader daarbij te leggen met de leesresultaten uit het PISA onderzoek uit 2018. In dat onderzoek is het evalueren van en reflecteren op teksten hét onderdeel van de leesvaardigheid waarop Nederlandse jongeren door het ijs zakken (PISA, 2018).  

Denkfout

Begrijpend lezen is dus van groot belang voor digitale mediawijsheid. Toch gebruiken de meeste begrijpend leesmethodes nog weinig digitale teksten. In de publieke opinie wordt de toename van online-activiteiten soms zelfs aangedragen als oorzaak van de achteruitgang van de leesmotivatie onder Nederlandse jongeren. Maar digitaal lezen is niet perse slechter dan lezen op papier (Segers, 2019). Bovendien kunnen we de opmars hiervan niet negeren. Er zomaar vanuit gaan dat leerlingen vanzelf leren omgaan met digitale teksten omdat zij in die wereld opgroeien is een veelgemaakte denkfout (Delgado, Vargas, Ackerman & Salmerón, 2018). Het lezen van digitale teksten en dan met name die waarin hyperlinks zijn geplaatst is een veel complexere vorm van lezen dan het lezen van lineaire teksten. Hyperlinks maken namelijk de tekststructuur onduidelijk. Uit onderzoek blijken deze complexe teksten vooral voor leerlingen met een lagere woordenschat en kennisbasis een struikelblok (Blom, Segers, Knoors, Hermans & Verhoeven, 2018). Tegelijkertijd stellen sommige onderzoekers dat een toename van het oppervlakkige snelle lezen van online teksten leidt tot een afname van vaardigheden die nodig zijn om tot dieper lezen te komen (Delgado, Vargas, Ackerman & Salmerón, 2018). Er is meer onderzoek nodig om daar duidelijke uitspraken over te kunnen doen. Maar om leerlingen voor te bereiden op de toekomst is het onverminderd belangrijk dat leerlingen begrijpend leesvaardigheden voor beide typen teksten ontwikkelen.

Competenties

De leesvaardigheden die lezers gebruiken voor lineaire teksten zijn ook nodig voor het leesbegrip bij digitale hyperteksten. Echter kunnen voor die laatste vorm van lezen enkele duidelijke competenties worden toegevoegd die in samenhang met elkaar worden ingezet. Dat zijn:

- navigeren, dwz het zoeken en scannen van de gewenste informatie waarvoor het nodig is uit de ruime hoeveelheid hyperlinks in de tekst de meest relevante te onderscheiden

- integreren, dwz het koppelen van informatie uit verschillende bronnen waaraan bovendien ook de eigen kennis verbonden moet worden

- evalueren, dwz het vermogen om teksten op relevantie en betrouwbaarheid te beoordelen (Salmarón et al., 2018).

Deze competenties vertonen een duidelijke overlap met de uitleg van het onderdeel ‘evalueren en reflecteren’ in het PISA onderzoek.

“…de mate waarin leerlingen in staat zijn om de kwaliteit en geloofwaardigheid van een tekst te beoordelen en om te reflecteren op de inhoud en vorm van een tekst. …de vaardigheid om conflicterende binnen teksten en tussen teksten over eenzelfde onderwerp te herkennen en hiermee om te gaan (Gubbels, J., van Langen, A. M. L., Maassen, N. A. M., & Meelissen, M. R. M., 2019).

In de leerlijnen digitale geletterdheid van SLO komen een aantal vaardigheden rondom evalueren en reflecteren terug maar in de veelheid van de hier omschreven doelen raken ze mijns inziens behoorlijk ondergesneeuwd. Het is zaak doelen en activiteiten rond digitaal begrijpend lezen prominenter terug te laten komen in het programma op school.

Tips:

* Zorg dat lezen zowel digitaal als op papier functioneel is!

* Besteed veel aandacht aan diep lezen en praten en schrijven over zowel lineaire teksten als hyperteksten. Aan de hand van deze activiteiten krijgt evalueren en reflecteren een plaats.

* Ook voor het aanleren van vaardigheden digitaal lezen is het voorbeeld van de leerkracht een krachtig instructiemiddel. Ga dus bij jezelf na hoe je digitale informatie navigeert, integreert en evalueert.

* Doe dit hardop denkend voor aan je leerlingen zodat zij jouw denkproces kunnen volgen en daarvan leren.

* Besteed minimaal één moment in de week aan het voordoen en oefenen van deze digitale vaardigheden. Gebruik je een methode begrijpend lezen? Vervang dan de lineaire tekst door een hypertekst op internet. Werk je in thema’s of met onderzoekend leren? Plan je instructiemomenten dan bewust in op het rooster.  

* Zorg dat je schoolbrede afspraken maakt zodat er sprake kan zijn van een doorgaande lijn.

* Voor een borging van activiteiten op lange termijn is het zinvol met het team na te gaan wat jullie visie is op lezen en digitale geletterdheid en hoe je daar op jullie school invulling aan geeft.