Goed leesonderwijs begint bij de leerkracht, mooier kunnen we het niet maken.
“Beter lezen? Schrap begrijpend lezen van het lesrooster” en “ ‘Begrijpend lezen’ hoeft helemaal niet leuk te zijn” (NRC, 2020) waren twee van de vele artikelen die ik las naar aanleiding van de uitzending Zondag met Lubach. Onderwijsland was afgelopen twee weken in alle staten. Veel leerkrachten lijken wakker geschud te zijn over wat er met het leesonderwijs aan de hand is. De aandacht voor de wijze waarop begrijpend lezen wordt ‘onderwezen’ is noodzakelijk maar waarom is daar een tv uitzending voor nodig?
Onderzoek naar begrijpend lezen
De gegevens uit de rapporten van PISA ( 2015 en 2018 ) zijn immers al langer bekend. Toch gingen deze op onverklaarbare wijze aan veel mensen voorbij. In de uitzending gaat het vooral over begrijpend lezen op het voortgezet onderwijs maar het primair onderwijs kent qua leesmotivatie en begrijpend lezen een vergelijkbare situatie. Zo neemt de leesmotivatie bij jonge kinderen al na groep 6 af (Stichting lezen, 2020).
Reacties van leerkrachten
Veel scholen blijven vasthouden aan methodes die afzonderlijke leesstrategieën aanbieden en klagen tegelijkertijd dat leerlingen tijdens de les afhaken. Dit is geen sporadisch gehoord signaal. Ik kwam soortgelijke reacties ook tegen op facebookgroepen afgelopen weken. Een aantal voorbeelden:
“Eindelijk aandacht voor begrijpend lezen, wij werken met Nieuwsbegrip maar dat is zo saai voor leerlingen en leerkrachten.”
of
“Wij hebben een mooie en motiverende methode, Alles-in-1 maar na die lessen moeten we nog apart aan de slag met doelen voor begrijpend lezen en mondelinge taalvaardigheid.”
e
“Bij ons op school moeten we de lessen verzorgen uit de methode. Dat is zo afgesproken.”
Er is zelfs een reactie te lezen van iemand die ervoor pleit de regering zover te krijgen het vak begrijpend lezen af te schaffen.
Huh, pardon…de regering!?
Voldoende kennis
De conclusies uit de rapporten en de kennis over hoe het beter kan zijn toch geen geheimen? Iedereen kan hier vrij over beschikken. Bijvoorbeeld (NRO, 2019), (Houtveen, van Steensel & de La Rie, 2019) en (Oosterloo, 2018). Artikelen bieden voldoende inhoud om kritisch te zijn over ons huidige leesonderwijs. Daarmee is niet gezegd dat het makkelijk is om het tij te keren, maar de basis van verandering ligt bij de kennis en kunde van de leerkracht voor de klas.
“Maar Marjolein, makkelijk gezegd hoor. Leerkrachten hebben het al zo druk!”
Dat klopt, ik herken dat. Uit mijn eigen tijd als leerkracht weet ik dat wanneer je je ergens verder in wilt verdiepen, het je aan de tijd ontbreekt om daar goed voor te gaan zitten. De noodzakelijke werkzaamheden voor het draaien van een groep vragen al je energie en aandacht. Zeker nu leerkrachten belast worden met extra zorg rondom de Covid-19 problematiek leveren zij al een topprestatie door het dagelijks onderwijs te verzorgen. Hoe kan het dan wel?
Faciliteer een taalcoördinator
Voor mij kwam pas ruimte voor verdieping op het begrijpend lezen vanaf het moment dat ambulante tijd werd gefaciliteerd en ik taalcoördinator van de school werd. Zo bracht ik de kennis over aan het team tijdens studiedagen en naar aanleiding van klasbezoeken. De schoolleiding maakte een bewuste keuze om tijd en geld vrij te maken voor verbetering van de kwaliteit. Ik zag dat destijds als luxe. Met de huidige stand van zaken binnen het leesonderwijs is het inmiddels noodzakelijk om op dergelijke manieren te investeren in taalonderwijs.
Wat blijkt? Niet op alle scholen is dat besef voldoende doorgedrongen.
Professionele leergemeenschap
Ik kom nog steeds scholen tegen die geen taalcoördinator hebben. En als een school die wel heeft, is er vaak niet of maar heel beperkt ruimte voor vrij geroosterd. Dat is een gemiste kans. Een taalcoördinator binnen de school kan aanjager zijn voor verbetering van het leesonderwijs en de expertise overbrengen aan de rest van het team. Daar is wel tijd en gelegenheid voor nodig.
Daarmee ben je er natuurlijk nog niet.
De mate waarin binnen de school sprake is van een professionele cultuur met ruimte voor deskundigheidsbevordering is niet alleen de taak van de taalcoördinator. De schoolleiding zal leerkrachten gelegenheid moeten bieden om onderzoek te doen, kennis te delen en vaardigheden te ontwikkelen. Dat is mogelijk binnen een professionele leergemeenschap (PLG). Scholen waarin sprake is van PLG’s presteren beter op eigenaarschap en betrokkenheid van de leerkracht (van Veen, Zwart, Meirink & Verloop, 2010). Een goed voorbeeld van hoe dat eruit zou kunnen zien is terug te lezen in het artikel “Beter begrijpend lezen” in Didactief, editie 6 van dit jaar (Bal, 2020).
Deskundigheid
Schoolteams die werken in PLG’s weten dat effectief onderwijs verzorgen niet lukt door klakkeloos een methode te volgen of te doen wat een tv persoonlijkheid zegt. Effectief onderwijs verzorgen doe je door verantwoordelijkheid te nemen over het onderwijsproces. Dat wil zeggen dat de leerkracht vanuit eigen expertise de ruimte pakt om scherp te zijn en verantwoorde keuzes te maken. Deze deskundigheid, die bij voorkeur in het team gedeeld wordt, is voorwaarde voor succesvolle schoolontwikkeling (Both en de Bruijn, 2016).
Er zijn tal van mogelijkheden om te werken aan professionele schoolcultuur. Maar de deskundigheid van de leerkracht is nodig om het leesonderwijs te verbeteren. Het wel of niet bestaan van begrijpend lezen als apart vak op het rooster maakt niet langer uit wanneer het besef ontstaat dat begrijpend lezen helemaal geen vak ís.
Verder praten
Wil je met jouw team aan de slag met verbeteren van het leesonderwijs en kun je hier hulp bij gebruiken? Neem dan contact met me op!
Als onafhankelijk adviseur primair onderwijs adviseer, train, coach en begeleid ik scholen bij het vinden van de juiste aanpak, methode of scholing om een kwaliteitsslag te kunnen maken.