Begrijpend lezen, zo maak je weloverwogen keuzes. Deel 3.

Het onderwerp begrijpend lezen is ‘hot’. De resultaten blijven achter. Volgens velen moet het vak begrijpend lezen daarom op de schop. Recent noemde Merel van Vroonhoven begrijpend lezen in een artikel zelfs een ‘ware martelgang’ (De Volkskrant, 2022). Persoonlijk vind ik dat wat te kort door de bocht. Het strookt in ieder geval niet met wat ik tijdens klasbezoeken zie.

Wat ik wél zie is dat leerkrachten met beperkte inhoudelijke en didactisch pedagogische kennis en vaardigheden aanmerkelijk meer moeite hebben om boven de methode uit te stijgen dan leerkrachten die deze kennis en vaardigheden wel bezitten. Ook uit onderzoek van Bogaerds-Hazenberg, Evers-Vermeul en Van den Bergh (2022) blijkt dat leerkrachten die toegerust zijn met meer professioneel zelfvertrouwen én met kennis kritischer kijken naar methodemateriaal en daar flexibeler mee omgaan. En dat is nou net dé schakel om te kunnen werken aan beter begrijpend leesonderwijs.

Je zou zeggen: investeer in inhoudelijke bijscholing van het team. Ben je er dan?  Neen, allerminst. Verbeteren van begrijpend lezen gaat over een verandering van gedrag, een doorgaande lijn in pedagogisch didactisch handelen van groep 1 tot en met 8 en het organiseren van leesonderwijs binnen de hele school. In aflevering 1 en aflevering 2 van dit drieluik heb ik uiteengezet dat een gewenste duurzame verbetering van het begrijpend leesonderwijs een complex vraagstuk is waar de schoolleider een cruciale rol in vervult. Aan de hand van de 3 factoren voor gedragsverandering motivatie, capaciteit en gelegenheid zette ik uiteen hoe je op basis van essentiële vragen kunt bepalen hoe het is gesteld met het professioneel leren van de individuele leerkracht functionerend binnen een team van collega’s, om zo de passende interventies te plegen die je echt verder helpen.

Deel 3: reflectie op je eigen rol als schoolleider

De vervolgvraag die je als schoolleider moet stellen is in hoeverre motivatie, capaciteit en gelegenheid binnen jezelf aanwezig zijn. En: wat is jouw visie op leesonderwijs? Want als je zelf geen visie hebt, heb je geen basis om te bouwen. Een visie is zowel een kompas als een toetssteen. Het belang van een heldere schoolvisie wordt in de literatuur niet zonder reden veel benadrukt (Naaijkens en Bootsma, 2018). De schoolleider draagt die visie uit en bewaakt of de processen binnen de school aansluiten bij die visie. Voor een duidelijke koers met betrekking tot het leesonderwijs is het hebben van een schoolvisie alleen niet voldoende. Een visie specifiek op taal en lezen maakt concreet wat het belang van deze vaardigheden is voor de ontwikkeling van leerlingen en hoe dit bijdraagt aan hun schoolsucces. Thema’s die hiermee te maken hebben gaan ook over de taal die je spreekt, hoe je binnen de school omgaat met meertaligheid, de verschillende taaldomeinen en de methode om maar wat voorbeelden te noemen. Een goede visie daagt jou als schoolleider uit en zet aan tot actie (Greven, 2020). Een visie op leesonderwijs geeft de nodige motivatie en drive om ervoor te gaan. Dit enthousiasme is aanstekelijk en werkt door naar het team zodat jij als schoolleider de aanjager wordt van de verandering en/of verbetering.

Kennis van zaken

Realiseer je dat je zo’n visie niet ‘vanachter je computer’ ontwikkelt en even uit je mouw kunt schudden. Kennis van zaken is noodzakelijk om met het team te gaan voor een blik op de toekomst die niet alleen uitdaagt maar ook aansluit bij dat wat bewezen effectief is voor leesonderwijs. Vanwege jouw rol als aanjager kun je niet wegkomen met het idee dat de inhoudelijke kennis bij de taalcoördinator en de leerkrachten dient te liggen. Die inhoudelijke kennis moet ook jij tot je nemen. Want zonder op de hoogte te zijn van de complexiteit van het begrijpend lezen mis je de aansluiting en verbinding met het team waarvan jij verwacht dat ze de juiste stappen zetten. Heb jij voldoende (mentale) capaciteit hebt om met raad en daad je team bij te staan? Om de taalcoördinator de juiste tools te geven om samen te werken aan beleid volgens de taalleesvisie? Twijfel je daarover? Gun jezelf dan de tijd om je hierin (professioneel) te ontwikkelen. Jij maakt als schoolleider net zo goed onderdeel uit van het team dat vanuit de psychologische veiligheid op het eigen leren en de eigen rol kan reflecteren om zodoende samen te groeien. Als je je zo positioneert, dan pak jij dus tijdens een teamprofessionalisering niet langer je laptop om mailtjes te beantwoorden. Nee, dan doe je actief mee met het verwerken van kennis en vaardigheden naar een nieuw handelingsrepertoire. Het is precies zoals Van der Veer (2020) stelt: “Leider kun je pas zijn als je weet hoe het is om ‘lid’ te zijn.’’

Conclusies

Na deze aandacht voor zelfreflectie op jouw eigen kennis en vaardigheden, kunnen we uit het drieluik enkele conclusies trekken.

1.       De vaardigheid begrijpend lezen is bij uitstek een vaardigheid waarin het niveau aan kennis en vaardigheden van de individuele leerkrachten sterk uiteenloopt. Voor een effectieve scholing is het belangrijk om in kaart te brengen wat de leerbehoefte is van zowel het team als jezelf.  

2.       De psychologische veiligheid binnen het team is de basis voor professionele ontwikkeling.

3.       Naast de psychologische veiligheid is het zaak om een gedeelde visie op taal en lezen te ontwikkelen. Dit is essentieel om verbeteringen aan te jagen.

4.       Leren en het je eigen maken van een nieuw handelingsrepertoire vraagt tijd. Tijd om te leren van en met elkaar. Besef je als schoolleider dat meer nodig is dan inhoudelijke scholing. Voor succesvolle professionalisering is meer nodig. Ook de gelegenheid om samen als team te reflecteren en ‘coaching- on- the- job’ zijn onmisbare ingrediënten

Aanbevelingen

Aan het slot van dit drieluik tips en aanbevelingen:

• Begrijpend lezen: gooi het niet meteen op de schop. Analyseer eerst goed wat nodig en haalbaar is binnen de professionele context van het team;
• Breng zowel de individuele capaciteiten van leerkrachten als die van het team in zijn geheel in kaart (en leg ook je eigen capaciteiten als schoolleider onder de loep);
• Werk aan een gedeelde en heldere visie op taal en lezen;
• Bouw aan een professionele cultuur waar psychologische veiligheid de basis van is;
• Werk aan inhoudelijke kennis en didactisch-pedagogische vaardigheden voor jezelf en het team;
• Organiseer intern klasbezoeken of laat je daarin begeleiden door een extern adviseur;
• Bied het team gelegenheid voor leren. Houd waar mogelijk het team uit de wind van andere projecten en geef tijd en ruimte om op het proces te reflecteren. Dit kan bijvoorbeeld in de vorm van een Professionele Leergemeenschap (PLG)

Pak de handschoen op en ga ervoor!

(dit artikel is gepubliceerd op https://www.kpcgroep.nl/mensen/marjolein-van-oenen/blogs/verbeteren-van-begrijpend-lezen-zo-maak-je-... )